30 мая 2009 г.
Раççей империйĕнче пĕрремĕш тата пĕртен-пĕр çырав 1897 çулта ирттернĕ. Ăна пĕр кунхи çырав принципĕпе йĕркеленĕ. Пуçаруçи вырăссен паллă общество деятелĕ, географĕ тата специалисчĕ Петр Семенов-Тян-Шаньский пулнă. Ун чухне халăхăн виçĕ категорине шута илнĕ: мĕн пуррине, ялан пурăнаканнине тата уйрăм йĕркепе регистрациленине.
1897 çул хыççăн темиçе хутчен те пĕтĕмĕшле çĕнĕ çырав пирки ыйту çĕкленĕ. Вырăссен паллă статисчĕсем А. Кауфманпа Г. Швиттоу унăн проекчĕсене те туса сĕнсе пăхнă. Çапах та тĕрлĕ сăлтавсене пула ĕçе вĕçне çитерме май пулман.
Октябрьти революци хыççăн халăхăн пĕрремĕш пĕтĕмĕшле çыравне 1920 çулта ирттернĕ. Çавăн пекех ял хуçалăх çыравĕн итогĕсене те шута илнĕ. Хуласенче вăл 14 куна, ялсенче 7 куна тăсăлнă. Çынсем мĕн ĕçлесе пурăннине тĕплĕн тĕпченине шута илсен ăна демографиллĕ-профессиллĕ çырав теме пулать. Паллах, çыравçăсем çĕр-шывăн кашни кĕтесне çитеймен ун чухне.
Пĕтĕм Союзри çырав 1926 çулхи декабрĕн 17-мĕшĕ тĕлне иртнĕ. Пухнă материалсене 1928 çулхи сентябрĕн 1-мĕшĕ тĕлне йĕркелесе çитернĕ.
1937 çулхи çырав историе вара пĕр кун хушшинче ирттернипе кĕрсе юлнă. Январĕн 1-мĕшĕнчен пуçласа 5-мĕшĕччен çыравçăсем тĕрлĕ ыйтусене палăртнă, çур çĕр тĕлне вара кашни киле çитсе улшăнусем кĕртнĕ. Январĕн 7-11-мĕшĕсенче тепĕр хут тĕрĕслесе çаврăннă.
Пысăк çитменлĕхсем пур пулин те çырав ăнăçлă иртнĕ теме юрать. Анчах çĕр-шыв пуçлăхĕсене халăх йышĕ пĕчĕк пек туйăннă. Социализм вăйлă аталанса пыракан патшалăхра пурăнакансем те хăвăрт хунаса пымалла, имĕш.
Тепĕр çырав вăхăтне 1937 çул тесе палăртнă. Анчах та унăн результачĕсене 1990 çулта çеç халăха пĕлтернĕ.
Г. АФАНАСЬЕВ,
районта çырав ыйтăвĕсемпе ĕçлекен
уполномоченнăй.